حاج ملاعلی تهرانیتهرانی، حاج ملاعلی، فقیه و محدّث و رجالی امامی قرن سیزدهم است. ۱ - معرفی تهرانیتهرانی در ۱۲۲۶ در نجف به دنیا آمد. پدرش، حاج میرزا خلیل (متوفی ۱۲۸۰)، بزرگ خاندان خلیلی و از مشهورترین پزشکان روزگار خود بود. [۱]
محمد بن علی حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۱، ص۳۰۰ـ۳۰۱، قم ۱۴۰۵.
۲ - اساتید تهرانیتهرانی در علوم دینی نیز تحصیل کرده بود و نزد علمایی چون شیخ جعفر کاشف الغطا و سید محمد مجاهد، بسیار احترام داشت. [۲]
جعفر بن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۲۳۰ـ۲۳۲، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۳]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، جزء۲، قسم۲، ص۵۰۸، الکرام البررة، مشهد ۱۴۰۴.
حاج ملاعلی تهرانی علم اصول را نزد محمدحسین اصفهانی حائری (صاحب فصول) و شریف العلماء مازندرانی و میرزا جعفر تویسرکانی و سعیدالعلماء مازندرانی، علم رجال را نزد محمدجعفر استرآبادی، و ریاضیات را نزد شیخ اسماعیل بروجردی و ابوتراب همدانی و محمدتقی خراسانی فراگرفت.
در فقه از محضر صاحب فصول و شیخ علی کاشف الغطاء و محمدحسن نجفی (صاحب جواهر) بهره برد. همچنین حکمت را نزد ملااسماعیل اردکانی و ملاکریم کرمانی و ملاعبدالعظیم تهرانی آموخت. [۴]
محمدهادی امینی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، ج۲، ص۵۱۷، نجف ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
[۵]
محمد بن علی حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۲، ص۱۰۳ـ۱۰۴، قم ۱۴۰۵.
[۶]
جعفر بن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۲۴۰ـ۲۴۱، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۷]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۳۲۲، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۸]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۳۲۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳ - اجازه روایت تهرانیتهرانی از علمایی چون صاحب جواهر، ملااحمد نراقی و سید جواد حسینی عاملی اجازه روایت داشت و برادرش (میرزا حسین) و شیخ محمدحسن مامقانی و سید حسن صدر و میرزا حسین نوری (صاحب مستدرک) از او اجازه روایت داشتند. [۹]
محمد بن علی حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۲، ص۱۰۵، قم ۱۴۰۵.
[۱۰]
جعفر بن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۲۴۱، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۱]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ستون۳۱۹، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
۴ - شاگردان تهرانیشاگردان متعددی در محضر او تربیت شدند، از جمله ملامحمدباقر تُستَری، شیخ علی بن حسین خاقانی و عبدالحسین حرزالدین. [۱۲]
محمد بن علی حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۲، ص۱۰۵، قم ۱۴۰۵.
[۱۳]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ستون۳۱۷، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
[۱۴]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ستون۲۰۷، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
[۱۵]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ستون۳۱۴، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
[۱۶]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ستون۳۲۲، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ش.
[۱۷]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ستون۳۲۷، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
۵ - مقام علمی تهرانیمقام علمی تهرانی را ستودهاند تا جایی که یکی از فقهای مشهور، پس از وفات شیخ انصاری، او را اعلم میدانست. [۱۸]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، المآثر و الا´ثار، ج۱، ص۲۰۰، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج ۱، تهران: اساطیر ۱۳۶۳ ش.
مؤلف مستدرک الوسائل [۱۹]
حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل،ج ۳، ص۴۰۱، قم ۱۴۰۷ـ ۱۴۰۸.
او را «فخر شیعه» و «ذخیره شریعت» خوانده و آقابزرگ طهرانی [۲۰]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۵۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
او را شیخ المشایخِ اجازه متأخران نامیده است.
۶ - منبر تهرانیتهرانی دارای مجالس وعظ و اندرز بود و هفتهای دو روز در صحن امیرالمؤمنین علیهالسلام به منبر میرفت و در باب مواعظ اخلاقی و فضائل اهل بیت علیهمالسلام سخن میگفت. [۲۱]
محمد بن علی حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۲، ص۱۰۳، قم ۱۴۰۵.
[۲۲]
جعفر بن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۲۴۰، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
در منابع، در باره تقوا و زهد او ماجراهایی نقل شده و از تواضع و حسن اخلاق او یاد شده [۲۳]
جعفر بن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۲۳۹ـ۲۴۰، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۲۴]
عباس قمی، فوائد الرضویة: زندگانی علمای مذهب شیعه، ج۱، ص۲۹۶، تهران (۱۳۲۷ ش).
و در باره تقید وی به زیارت امام حسین علیهالسلام و کرامات او مطالبی آمده است. [۲۵]
حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل،ج ۳، ص۴۰۲، قم ۱۴۰۷ـ ۱۴۰۸.
[۲۶]
عباس قمی، فوائد الرضویة: زندگانی علمای مذهب شیعه، ج۱، ص۲۹۴ـ۲۹۶، تهران (۱۳۲۷ ش).
۷ - ویژگی تهرانیتهرانی با علوم غریبه نیز آشنا بود، به تاریخ و اخبار پیشینیان احاطه داشت، حافظ قرآن و بسیاری از دعاها بود و تورات و انجیل را از حفظ میخواند و به زبان عبری نیز آشنا بود. از جمله کارهای او تعمیر آرامگاه میثم تمار بود. [۲۷]
جعفر بن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۲۴۰، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۲۸]
جعفر بن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۲۴۲، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۸ - وفات تهرانیوی در صفر ۱۲۹۷ در نجف وفات یافت. در سوک او مجالس متعددی برگزار و در رثایش اشعار بسیاری سروده شد. [۲۹]
جعفر بن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۲۴۲ـ۲۴۳، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۳۰]
محمد بن علی حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۲، ص۱۰۶، قم ۱۴۰۵.
۹ - آثار تهرانیآثار مهم تهرانی، که بیشتردر فقه و حدیث است، عبارتاند از: خزائن الاحکام که شرح تلخیص المرامِ علامه حلّی است، [۳۱]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۷، ص۱۵۲ـ۱۵۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۲]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۳۷۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
تلخیص هدایة الناسکین من الحجاجِ و المعتمرین تألیف محمدحسن نجفی و ترجمه آن به فارسی به درخواست مؤلف، [۳۳]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۵، ص۱۹۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۴]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۴۶، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
غصون الاَیْکَة الغرویة فی الاصول الفقهیة، [۳۵]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۵۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
شرح مبحث وصیت شرایع الاسلام محقق حلّی ، [۳۶]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۳۲۶، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
رسالة عملیه با عنوان النَبْذَة من الاحکام الشرعیة، از باب طهارت تا آخر نماز جماعت ، [۳۷]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۱، ص۲۱۶، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۸]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۴، ص۳۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
الفوائد الرجالیة که در باره علم حدیث و رجال است [۳۹]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۳۳۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
و محمدباقر تستری بر آن حاشیه نوشته است، [۴۰]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ستون۸۹ ـ۹۰، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
سُبُل الهدایة فی علم الدرایة، [۴۱]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۱۳۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
حساب العقود در شرح حدیث ایمان حضرت ابوطالب ، [۴۲]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۷، ص۱۱، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
شرح و حاشیه بر التعلیقة البهبهانیة اثر وحید بهبهانی متوفی (۱۲۰۶)، [۴۳]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ستون۸۷، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
[۴۴]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۳۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۵]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۱۳۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
و حاشیه بر منتهی المقال ابوعلی حائری (متوفی ۱۲۱۶) در علم رجال. [۴۶]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۵۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۷]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ستون۳۲۰، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
[۴۸]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ستون۳۹۴، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
۱۰ - برادران تهرانیاز برادران ملاعلی، میرزا حسین (تهرانی، حاج میرزا حسین خلیلی) از فقهای مشهور دوره مشروطه و میرزا حسن و میرزا محمد و میرزا باقر از پزشکان مشهور نجف بودند. [۴۹]
جعفر بن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۲۳۲، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۵۰]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، جزء۲، قسم ۲، ص۵۰۸، الکرام البررة، مشهد ۱۴۰۴.
۱۱ - فهرست منابع(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، جزء ۲، الکرام البررة، مشهد ۱۴۰۴. (۳) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش. (۴) جعفر بن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۵) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، المآثر و الا´ثار، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج ۱، تهران: اساطیر ۱۳۶۳ ش. (۶) محمدهادی امینی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، نجف ۱۴۱۳/۱۹۹۲. (۷) محمد بن علی حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم ۱۴۰۵. (۸) عباس قمی، فوائد الرضویة: زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران (۱۳۲۷ ش). (۹) حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم ۱۴۰۷ـ ۱۴۰۸. ۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حاج ملاعلی تهرانی»، شماره۴۱۱۹. |